Là một linh mục Công giáo, Don Bosco nổi tiếng với sứ mạng giáo dục và hướng dẫn đời sống thiêng liêng cho giới trẻ, đặc biệt là những người nghèo và bị bỏ rơi trong bối cảnh xã hội của nước Ý vào thế kỷ 19 đầy biến động do công nghiệp hóa và bất bình đẳng. Được truyền cảm hứng từ tinh thần của thánh Phan-xi-cô Sa-lê, Don Bosco nhận ra rằng ơn gọi của mình không chỉ là truyền đạt kiến thức mà còn là dẫn dắt giới trẻ đến một mối tương quan cá vị và gần gũi với Chúa Giê-su thông qua giáo lý và việc dạy giáo lý. Theo Lappin (1988), ngài đã phát triển một cách tiếp cận giáo dục toàn diện, nhấn mạnh sự kết hợp giữa đức tin, lý trí và tình yêu thương để định hình nhân cách giới trẻ (tr. 45).
1- Sự thành lập và ý nghĩa của Nguyện xá
Năm 1846, Don Bosco thành lập Nguyện xá Thánh Phan-xi-cô Sa-lê tại Valdocco, Tô-ri-nô, nước Ý – một không gian mang tính cách mạng trong việc chăm sóc và giáo dục thanh thiếu niên. Nguyện xá không chỉ là nơi lưu trú cho những cậu bé vô gia cư và lao động trẻ em trong thời kỳ công nghiệp hóa, mà còn là trung tâm giáo lý nhằm nuôi dưỡng đức tin và phát triển toàn diện con người. Ngài hình dung Nguyện xá như:
- Một mái nhà đầy yêu thương, nơi các bạn trẻ được đón nhận với sự chân thành và ấm áp.
- Một giáo hội nhỏ, nơi họ được hướng dẫn về đời sống đức tin qua cầu nguyện và các bí tích.
- Một sân chơi, nơi niềm vui, tình bạn và sự hồn nhiên được khuyến khích.
- Một trường học, nơi đào tạo cả tri thức lẫn nhân cách để chuẩn bị cho cuộc sống.
Theo nghiên cứu của Morrison (1999), nguyện xá là biểu tượng của “hệ thống dự phòng” nổi tiếng của Don Bosco, trong đó giáo dục được thực hiện thông qua sự hiện diện tích cực của các nhà giáo dục giữa giới trẻ, thay vì chỉ dựa vào kỷ luật cứng nhắc (tr. 72). Vào những năm 1860, nguyện xáđã mở rộng để lưu trú cho khoảng 800 cậu bé, một con số ấn tượng phản ánh tầm ảnh hưởng của Don Bosco trong việc hỗ trợ thanh thiếu niên nghèo khó.
2- Phong cách dạy Giáo lý và ảnh hưởng từ tinh thần của thánh Phan-xi-cô Sa-lê
Phong cách giáo lý của Don Bosco chịu ảnh hưởng sâu sắc từ thánh Phan-xi-cô Sa-lê, người nhấn mạnh sự dịu dàng và tình yêu trong việc hướng dẫn tâm linh của người trẻ. Ngài tin rằng giáo lý phải dễ hiểu, hấp dẫn và phù hợp với tâm lý của giới trẻ. Gonsalves (2017) mô tả hệ thống giáo dục của Don Bosco như một mô hình dựa trên ba trụ cột: lý trí (giải thích thay vì áp đặt), tôn giáo (đức tin làm nền tảng), và lòng thương mến (tình yêu thương thay vì trừng phạt) (tr. 15). Một số đặc điểm nổi bật trong phong cách của Don Bosco bao gồm:
- Tình yêu của một người cha: Don Bosco đối xử với các bạn trẻ bằng sự kiên nhẫn và lòng trắc ẩn, như một người cha thực thụ, tạo ra mối quan hệ tin cậy.
- Sự gần gũi: Don Bosco thân thiện, cởi mở và biết lắng nghe, giúp giới trẻ cảm thấy được tôn trọng và yêu thương.
- Giáo lý sinh động: Don Bosco sử dụng các phương pháp trực quan như kể chuyện, trò chơi, và vở kịch để làm cho giáo lý trở nên lôi cuốn.
- Kiên định với giá trị Ki-tô giáo: Dù gần gũi, ngài không sống thỏa hiệp nhưng trung thành với giá trị đạo đức, hướng giới trẻ đến một đời sống chính trực và đầy hy vọng.
Hệ thống này không chỉ là một phương pháp giảng dạy mà còn là một triết lý sống, được áp dụng rộng rãi trong các cộng đoàn giáo dục và mục vụ Sa-lê-diêng ngày nay (Gonsalves, 2017, tr. 20).
3- Vai trò của Mẹ Ma-ga-ri-ta – Người đặt nền móng đức tin
Mẹ Margarita (Margherita Occhiena), mẹ của Don Bosco, là người có ảnh hưởng sâu sắc đến sứ mạng của ngài. Sinh năm 1788 và qua đời năm 1856, mẹ đã nuôi dạy Gioan Bosco cùng hai người anh Giuse và An-tôn trong hoàn cảnh nghèo khó sau khi chồng bà qua đời năm 1817. Dù không biết chữ, bà đã truyền đạt đức tin qua đời sống gương mẫu và những lời khuyên khôn ngoan. Một số câu nói nổi tiếng của bà đã khắc sâu trong tâm trí Don Bosco:
- “Chúa luôn nhìn con”, khuyến khích cậu bé Gioan Bosco (Don Bosco) sống trung thực và ngay thẳng.
- “Hãy luôn làm điều tốt, dù có khó khăn”, định hình tinh thần hy sinh của Gioan Bosco.
- “Không có Chúa, chúng ta chẳng là gì cả”, nhấn mạnh tầm quan trọng của cầu nguyện và sự phó thác.
Mẹ Ma-ga-ri-ta không chỉ là người giáo lý viên đầu tiên của Don Bosco mà còn tham gia trực tiếp vào công cuộc của Don Bosco sau này. Khi Don Bosco bắt đầu Nguyện xá, mẹ Ma-ga-ri-ta chuyển đến sống cùng Don Bosco và hỗ trợ chăm sóc hàng trăm cậu bé, với con số lên đến 800 vào những năm 1860. Năm 2006, Giáo hội tuyên phong mẹ là vị Đáng kính, công nhận vai trò quan trọng của mẹ trong sứ mạng Sa-lê-diêng. Theo Lappin (1988), ảnh hưởng của Mẹ Ma-ga-ri-ta đã đặt nền móng cho sự nhạy bén của Don Bosco đối với nhu cầu của người nghèo (tr. 38).
4- Di sản và tác động toàn cầu của Tu hội Sa-lê-diêng
Don Bosco qua đời ngày 31 tháng 1 năm 1888 tại Tô-ri-nô, nước Ý, nhưng di sản của ngài vẫn sống mãi qua Tu hội Sa-lê-diêng (Dòng Sa-lê-diêng Don Bosco), được ngài thành lập năm 1859. Theo thống kê từ Tổng Tu Nghị 29 (2025), hiện nay Hội có hơn 13.750 thành viên, hoạt động tại 136 quốc gia với gần 1900 cơ sở, từ trường học, trung tâm dạy nghề, đến các trung tâm trẻ. Tu Hội tiếp tục sứ mạng của Don Bosco, giúp hàng triệu trẻ em và thanh thiếu niên trải nghiệm tình yêu Thiên Chúa qua giáo lý, Thánh Thể và các bí tích. Morrison (1999) nhận định rằng di sản của Don Bosco không chỉ nằm ở quy mô tổ chức mà còn ở khả năng thích nghi của hệ thống dự phòng với các nền văn hóa khác nhau, từ châu Âu đến châu Phi và châu Á (tr. 85).
Các hoạt động của Tu hội Sa-lê-diêng ngày nay bao gồm:
- Cung cấp nơi lưu trú cho thanh thiếu niên vô gia cư hoặc có nguy cơ tổn thương.
- Vận hành các trường học và trung tâm dạy nghề để trang bị kiến thức và kỹ năng sống.
- Tổ chức các chương trình cộng đồng nhằm nuôi dưỡng niềm vui và tình bạn giữa giới trẻ.
5- Kết luận
Don Bosco không chỉ là một giáo lý viên mà còn là người cha, người thầy và người bạn của giới trẻ. Ngài đã để lại một di sản vượt thời gian qua hệ thống giáo dục dự phòng và Tu hội Salêdiêng, tiếp tục truyền cảm hứng và hỗ trợ hàng triệu thanh thiếu niên trên toàn cầu. Tinh thần của Don Bosco – dạy dỗ bằng tình yêu, sống đời chứng tá, và dẫn dắt giới trẻ đến với Thiên Chúa – vẫn là kim chỉ nam cho giáo dục Công giáo hiện đại.
Lm. Micae Rua Trần Phạm Hoàng Gia Thi, SDB
_______________________
Nguồn Tham Khảo:
- Gonsalves, P. (2017). Don Bosco’s Way (DBWAY): A study guide for parents, educators and youth leaders of different faiths.
- Lappin, P. (1988). Don Bosco: A man for all seasons. Salesian Publications.
- Morrison, J. (1999). The educational philosophy of Don Bosco. Catholic University Press.
