(Bài viết dựa trên nội dung của phần “Những Lầm tưởng và Sai lầm chính về Sức khoẻ Tâm thần” trong tài liệu “Đồng hành với Giới trẻ hướng đến sức khoẻ tâm thần tích cực: Hướng dẫn dành cho Nhà Giáo dục” của Ban Mục vụ Giới trẻ Salêdiêng 2025)
Sức khỏe tâm thần là một phần thiết yếu của sức khỏe tổng thể, nhưng nó vẫn bị bao phủ bởi những quan niệm sai lầm, làm gia tăng định kiến và cản trở sự hỗ trợ cho những người bị ảnh hưởng. Văn hóa đại chúng, truyền thông và những định kiến được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác đã tạo ra những câu chuyện sai lệch về rối loạn tâm thần, thường miêu tả người mắc bệnh là nguy hiểm, bất lực hoặc cô lập. Bài viết này nhằm bác bỏ mười một quan niệm sai lầm phổ biến về sức khỏe tâm thần, dựa trên bằng chứng khoa học từ các nguồn trích dẫn uy tín để mang lại sự rõ ràng và thúc đẩy sự thấu hiểu. Việc phá vỡ những lầm tưởng này sẽ giúp xây dựng một xã hội hòa nhập, hỗ trợ những người gặp vấn đề về tâm thần một cách hiệu quả hơn.
Lầm tưởng 1: Người bị bệnh tâm thần bạo lực và hung hăng
Trái ngược với những mô tả phóng đại trên truyền thông, người mắc rối loạn tâm thần không phải là những người bạo lực. Theo Cơ quan Dịch vụ Sức khỏe Tâm thần và Lạm dụng Chất gây nghiện Hoa Kỳ (SAMHSA), chỉ 3%–5% hành vi bạo lực liên quan đến những người có rối loạn tâm thần nghiêm trọng, và họ thường là nạn nhân của bạo lực do tính dễ tổn thương của mình (SAMHSA). Lầm tưởng này làm gia tăng nỗi sợ hãi và sự phân biệt đối xử, che mờ thực tế rằng rối loạn tâm thần không đồng nghĩa với hung hăng.
Lầm tưởng 2: Người mắc rối loạn tâm thần là những kẻ cô lập xã hội
Hình ảnh người mắc rối loạn tâm thần như những người sống khép kín, tách biệt là không chính xác. Một mạng lưới xã hội vững chắc, bao gồm gia đình, bạn bè và chuyên gia, là yếu tố bảo vệ, giúp giảm nguy cơ tái phát và cải thiện chất lượng cuộc sống (Ủy ban Sức khỏe Tâm thần Canada). Với sự hỗ trợ phù hợp, họ có thể hòa nhập và đóng góp tích cực vào cộng đồng.
Lầm tưởng 3: Rối loạn tâm thần không thể chữa khỏi
Quan niệm rằng rối loạn tâm thần là vĩnh viễn là sai lầm. SAMHSA khẳng định rằng nhiều người có thể hồi phục hoàn toàn, tham gia đầy đủ vào công việc, học tập và cộng đồng thông qua các phương pháp điều trị như liệu pháp tâm lý và thuốc (SAMHSA). Hồi phục là một quá trình linh hoạt, và với sự hỗ trợ đúng đắn, người bệnh có thể sống trọn vẹn.
Lầm tưởng 4: Người có vấn đề tâm thần không thể làm việc
Định kiến tại nơi làm việc thường cho rằng người mắc rối loạn tâm thần không thể làm việc. Tuy nhiên, với sự điều chỉnh hợp lý và hỗ trợ, họ có thể làm việc hiệu quả như bất kỳ ai. SAMHSA chỉ ra rằng rào cản việc làm chủ yếu đến từ sự thiếu hỗ trợ của xã hội và tổ chức, chứ không phải từ bản thân rối loạn (SAMHSA). Một môi trường làm việc hòa nhập có thể giúp họ phát huy tiềm năng.
Lầm tưởng 5: Rối loạn tâm thần chỉ ảnh hưởng đến một số người
Rối loạn tâm thần không phân biệt tuổi tác, giới tính, văn hóa hay tình trạng kinh tế. SAMHSA báo cáo rằng một trong năm người trưởng thành ở Mỹ trải qua vấn đề tâm thần mỗi năm, và một trong sáu thanh thiếu niên từ 6–17 tuổi đối mặt với rối loạn tâm thần (SAMHSA). Tính phổ biến này nhấn mạnh nhu cầu nâng cao nhận thức và cung cấp tài nguyên cho mọi người.
Lầm tưởng 6: Người mắc rối loạn tâm thần nên ở trong bệnh viện tâm thần
Quan niệm lỗi thời rằng bệnh viện tâm thần là nơi tốt nhất cho người mắc rối loạn tâm thần là không đúng. Hơn 80% người mắc rối loạn tâm thần sống tại nhà riêng, và các phương pháp điều trị dựa vào cộng đồng hiệu quả hơn cho sự hồi phục lâu dài (Ủy ban Sức khỏe Tâm thần Canada). Bệnh viện thường chỉ dành cho các giai đoạn cấp tính, trong khi chăm sóc cộng đồng giúp duy trì sức khỏe bền vững.
Lầm tưởng 7: Trẻ em và thanh thiếu niên không mắc rối loạn tâm thần
Rối loạn tâm thần có thể xuất hiện từ rất sớm. SAMHSA nhấn mạnh rằng một nửa các rối loạn tâm thần có dấu hiệu trước 14 tuổi, thường do các yếu tố sinh học, tâm lý và xã hội (SAMHSA). Việc nhận diện và can thiệp sớm là rất quan trọng để hỗ trợ trẻ em và thanh thiếu niên.
Lầm tưởng 8: Rối loạn tâm thần gây khuyết tật trí tuệ
Rối loạn tâm thần và khuyết tật trí tuệ là hai vấn đề hoàn toàn khác nhau. Một rối loạn tâm thần không làm suy giảm khả năng nhận thức, và việc nhầm lẫn hai khái niệm này chỉ làm gia tăng sự hiểu lầm. Ủy ban Sức khỏe Tâm thần Canada làm rõ rằng rối loạn tâm thần liên quan đến các vấn đề cảm xúc và tâm lý, không phải khuyết tật trí tuệ (Ủy ban Sức khỏe Tâm thần Canada).
Lầm tưởng 9: Người mắc rối loạn tâm thần là lười biếng
Việc cho rằng người mắc rối loạn tâm thần là lười biếng bỏ qua nguyên nhân phức tạp của các rối loạn này, bao gồm yếu tố sinh học, trải nghiệm đau thương và áp lực kinh tế – xã hội. Những thách thức về tâm thần không phải do thiếu nỗ lực cá nhân mà cần sự thấu hiểu và hỗ trợ (Ủy ban Sức khỏe Tâm thần Canada).
Lầm tưởng 10: Chúng ta không thể giúp người mắc rối loạn tâm thần
Xã hội có trách nhiệm lớn trong việc hỗ trợ người mắc rối loạn tâm thần. Việc nhận biết các dấu hiệu cảnh báo, cung cấp tài nguyên và tạo môi trường hòa nhập có thể cải thiện đáng kể kết quả. SAMHSA nhấn mạnh rằng sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè và các nhà hoạch định chính sách là yếu tố quan trọng trong việc phòng ngừa và hồi phục (SAMHSA).
Lầm tưởng 11: Rối loạn định hình mọi hành vi của người bệnh
Việc quy tất cả hành vi của người mắc rối loạn tâm thần cho bệnh lý của họ là một sự đơn giản hóa sai lầm. Con người tồn tại độc lập với chẩn đoán của họ, và việc coi mọi hành động là triệu chứng có thể làm mất đi tính hợp pháp trong việc họ bày tỏ cảm xúc hay ý kiến. Ủy ban Sức khỏe Tâm thần Canada khuyến khích nhìn nhận sự cá nhân hóa của những người mắc rối loạn tâm thần (Ủy ban Sức khỏe Tâm thần Canada).
Kết luận
Việc phá bỏ những lầm tưởng về sức khỏe tâm thần là bước quan trọng để giảm định kiến và xây dựng một xã hội hỗ trợ. Những quan niệm sai lầm này, bắt nguồn từ các định kiến lỗi thời, đã bóp méo thực tế về rối loạn tâm thần và cản trở sự tiến bộ hướng tới hòa nhập và hồi phục. Dựa trên bằng chứng từ các nguồn như SAMHSA và Ủy ban Sức khỏe Tâm thần Canada, chúng ta có thể thúc đẩy các chính sách và thái độ giúp người mắc rối loạn tâm thần sống trọn vẹn. Nâng cao nhận thức và giáo dục là chìa khóa để thay đổi cách nhìn và xây dựng một thế giới đồng cảm hơn.
Lm. Micae Rua Trần Phạm Hoàng Gia Thi, SDB
______________________
Nguồn Tham Khảo
- Ủy ban Sức khỏe Tâm thần Canada. “Bảng thông tin: Những lầm tưởng và quan niệm sai lầm phổ biến về sức khỏe tâm thần”. Ủy ban Sức khỏe Tâm thần Canada, https://mentalhealthcommission.ca/resource/fact-sheet-common-mental-health-myths-and-misconceptions/.
- Cơ quan Dịch vụ Sức khỏe Tâm thần và Lạm dụng Chất gây nghiện Hoa Kỳ. “Những lầm tưởng và sự thật về sức khỏe tâm thần.” SAMHSA, https://www.samhsa.gov/mental-health/myths-and-facts.
- UNICEF. “Những lầm tưởng về sức khỏe tâm thần”. UNICEF, https://www.unicef.org/parenting/health/busted-7-myths-about-mental-health.
