1- “Chủ nghĩa vật chất” là gì?
“Chủ nghĩa vật chất” là căn bệnh của những người bị mê hoặc bởi đồ vật: họ tin vào chúng, hy vọng vào chúng, và yêu chúng một cách gắn bó quá mức. Nói cách khác, đó là ảo tưởng rằng mọi vấn đề đều có thể được giải quyết bằng cách sở hữu ngày càng nhiều vật chất.
Thật ra, của cải vật chất có giá trị của nó, nhưng đó chỉ là giá trị tương đối. Bản thân sự vật không phải là yếu tố giúp con người trưởng thành. Tin rằng “là một người có giá trị” đồng nghĩa với “sở hữu nhiều thứ hơn” chính là rơi vào cái bẫy của “chủ nghĩa vật chất”. Chúng ta chỉ cần nhìn vào thực tế: một ngôi nhà không làm nên một gia đình, và một chiếc ba lô hoàn hảo không tạo nên một học sinh xuất sắc.
2- Virus của “chủ nghĩa vật chất” trong xã hội chúng ta
“Chủ nghĩa vật chất” ngày càng len lỏi vào cách chúng ta suy nghĩ. Dường như đồ vật đang trở nên quan trọng hơn con người. Ngày xưa, người ta tự hào nói “vợ tôi”; còn ngày nay, người ta hồ hởi khoe “chiếc xe của tôi”. Xã hội đã đến mức giá trị của một con người bị đánh giá qua những gì họ sở hữu, thay vì qua con người thật của họ. Điều này gây ra một hậu quả đáng lo ngại: trẻ em và người già – những người không “sản xuất” – thường bị xem là vô giá trị.
Hơn nữa, đồ vật còn đe dọa đến căn tính của chúng ta. Một số người tin rằng sự thanh lịch phụ thuộc vào việc sở hữu các món hàng hiệu, mà không nhận ra rằng cách cư xử và giáo dục thì không thể mua được. Lối suy nghĩ này cũng tạo ra sự bất mãn: càng có nhiều, ta lại càng muốn nhiều hơn. Trước kia, người ta chỉ tìm nước khi khát; ngày nay, quảng cáo khiến chúng ta nghĩ rằng mình cần đủ loại thức uống và sản phẩm mà thực ra chỉ làm phát sinh thêm nhu cầu và căng thẳng. Nhà phân tâm học Massimo Recalcati đã nói gọn: “Sự dư thừa đồ vật tạo ra lo âu”.
Vật chất cũng có thể khiến chúng ta yếu đuối hơn. Khi phụ thuộc vào chúng, ta bỏ quên việc phát triển bản thân. Ta đi xe thay vì đi bộ, dùng máy tính thay vì suy nghĩ, và lệ thuộc vào thiết bị điện tử thay vì rèn luyện trí nhớ và sự sáng tạo.
3- Làm sao để bảo vệ bản thân khỏi “chủ nghĩa vật chất”?
Để đối phó với não trạng này, có thể áp dụng hai chiến lược cụ thể:
a) Tôn trọng con người hơn đồ vật
Cách tốt nhất để vượt qua “chủ nghĩa vật chất” là củng cố tư duy phản biện. Một người trẻ hiểu rõ sự lừa dối của chủ nghĩa tiêu dùng sẽ không dễ bị quảng cáo hay áp lực xã hội thao túng. Sứ mạng của người giáo dục chính là điều này: đào tạo những tâm trí không chỉ biết giá cả của sự vật, mà còn hiểu giá trị đích thực của chúng.
b) Tái khám phá lối sống tiết độ
Tiết độ là vũ khí mạnh mẽ nhất chống lại chủ nghĩa tiêu dùng. Nó giúp ta sống tự do và trọn vẹn hơn. Tất cả các chuyên gia y tế đều đồng thuận rằng sự dư thừa, đặc biệt trong ăn uống, gây ra bệnh tật. Ăn uống quá mức không chỉ hại sức khỏe mà còn làm ta lệ thuộc vào những khoái lạc nhất thời.
Tiết độ còn giúp xây dựng nhân cách. Giống như cây sồi mạnh mẽ nhất mọc lên giữa hoàn cảnh khắc nghiệt, con người phát triển nội lực khi biết sống với những điều thiết yếu. Tiết độ giúp ta làm chủ cuộc sống, thoát khỏi sự phù phiếm, và tập trung vào điều thực sự quan trọng.
4- Nghệ thuật buông bỏ
Thời gian là tài sản quý giá nhất của ta: không thể giữ lại hay mua được, nhưng có thể sử dụng cách khôn ngoan. Vậy mà chúng ta lãng phí nó cho những thói quen vô ích, mạng xã hội, nhắn tin liên miên và các cam kết không cần thiết.
Để sống tốt hơn, cần học cách buông bỏ. Không nên tích tụ căng thẳng vì kẹt xe, sự nóng nảy của người khác hay xếp hàng dài ở siêu thị. Nuôi dưỡng sự bình an nội tâm và tách mình khỏi những điều dư thừa giúp ta khám phá lại vẻ đẹp của một đời sống đơn sơ.
Trong một thế giới ám ảnh bởi việc sở hữu nhiều hơn, thách thức thật sự là học cách trở thành một con người “nhiều hơn.”
“Sứ mạng của người giáo dục chính là điều này: đào tạo những tâm trí không chỉ biết giá cả của sự vật, mà còn hiểu giá trị đích thực của chúng.”
Tác giả: Pino Pellegrino
Gia Thi, SDB chuyển ngữ
