Trong bối cảnh thế giới đang biến đổi không ngừng, nhiều người trưởng thành – từ phụ huynh đến các nhà giáo dục – vẫn mắc kẹt trong “hội chứng chiếc gương chiếu hậu”. Đây là một khái niệm chỉ xu hướng lý tưởng hóa quá khứ và đánh giá thế hệ trẻ qua lăng kính của những ngày đã qua. Thay vì nhận ra tiềm năng độc đáo của giới trẻ hiện nay, chúng ta thường gắn cho họ những định kiến tiêu cực và bỏ lỡ cơ hội hỗ trợ họ phát triển toàn diện. Đã đến lúc thay đổi cách nhìn, đặt niềm tin vào người trẻ và khai phá sức mạnh của họ để xây dựng một tương lai tươi sáng hơn.

1- “Chiếc gương chiếu hậu” – Lối mòn của tư duy

Khái niệm “chiếc gương chiếu hậu” được nhà lý thuyết truyền thông Marshall McLuhan đề cập lần đầu trong cuốn Hiểu về Phương tiện Truyền thông (1964), khi ông mô tả cách con người thường nhìn hiện tại qua lăng kính của quá khứ. Ông viết rằng: “Chúng ta bước vào tương lai với đôi mắt dán chặt vào gương chiếu hậu”.^[1] Trong lĩnh vực giáo dục, điều này biểu hiện qua việc lý tưởng hóa các phương pháp cũ và nuối tiếc những “thời kỳ vàng son” mà chúng ta cho là hiệu quả hơn. Tuy nhiên, như nhà báo Ý Cesare Marchi từng nhận định: “Nếu cứ tiếp tục lý tưởng hóa quá khứ, ta sẽ kết luận rằng thời kỳ hạnh phúc nhất của nhân loại là khi con người còn sống trong hang động”.^[2]

Trên thực tế, lối tư duy này dẫn đến việc gắn nhãn tiêu cực cho giới trẻ. Một nghiên cứu năm 2019 từ Tạp chí Nghiên cứu Thanh niên đã chỉ ra rằng các định kiến như “thiếu kỷ luật” hay “lười biếng” thường xuất phát từ sự so sánh thiếu công bằng với thế hệ trước, thay vì đánh giá họ trong bối cảnh hiện đại.^[3] Chính điều này không chỉ tạo nên khoảng cách giữa các thế hệ mà còn làm lu mờ tiềm năng thực sự của thanh thiếu niên trong thế giới hiện nay.

2- Sức mạnh của niềm tin trong giáo dục

Niềm tin có khả năng thay đổi cách chúng ta nhìn nhận và nuôi dưỡng thế hệ trẻ. Nhà tâm lý học Carol Dweck, trong nghiên cứu nổi tiếng về Tư duy Phát triển, nhấn mạnh rằng: “Khi giáo viên tin rằng học sinh có khả năng phát triển, họ sẽ tạo ra môi trường khuyến khích sự tiến bộ vượt bậc”.^[4] Điều này được minh chứng rõ nét qua câu chuyện về cô giáo Marcia. Khi bước vào một lớp học hỗn loạn, cô đã nhầm lẫn các con số 140-160 trong sổ điểm danh là chỉ số IQ (thực ra đó chỉ là số ngăn tủ). Với niềm tin vào “tài năng thiên bẩm” của học sinh, cô đã không ngừng khích lệ và dẫn dắt học sinh của mình. Kết quả là lớp học đạt được những thành tích xuất sắc. Hiệu trưởng ngạc nhiên hỏi: “Cô đã làm gì với đám học sinh đó?”.^[5] Câu chuyện này phản ánh một nghiên cứu từ Tạp chí Nghiên cứu Giáo dục Hoa Kỳ (2018), cho thấy kỳ vọng tích cực của giáo viên có thể tăng 20% hiệu suất học tập của học sinh.^[6]

Câu tục ngữ Trung Quốc “Tin rằng hoa sẽ nở thì hoa mới nở” càng làm sáng tỏ thêm quan điểm này. Khi chúng ta đặt niềm tin vào tiềm năng của người trẻ, họ sẽ đáp lại bằng sự nỗ lực cùng khả năng sáng tạo vượt ngoài mong đợi.

3- Giá trị độc đáo của thế hệ trẻ ngày nay

Giới trẻ ngày nay không chỉ đơn thuần là những “công trường xây dựng” đầy tiếng ồn nhưng cuối cùng sẽ trở thành “công trình vững chắc và đẹp đẽ” như Giáo sư Enrico Medi từng ví.^[7] Họ sở hữu những phẩm chất đặc biệt phù hợp với thế kỷ 21. Một báo cáo năm 2023 từ Diễn đàn Kinh tế Thế giới nhấn mạnh rằng thế hệ Z (sinh từ năm 1997 đến 2012) có khả năng đa nhiệm vượt trội, nhạy cảm với các vấn đề môi trường và ý thức mạnh mẽ về công lý xã hội.^[8] Nhạc trưởng Salvatore Accardo cũng từng nhận xét rằng tính kỷ luật và sự tập trung của thanh thiếu niên ở độ tuổi từ 12 đến 16 khi trình diễn các bản giao hưởng phức tạp của Mozart và Beethoven đã cho thấy khả năng học hỏi không giới hạn của họ.^[9]

Giáo sư Armando Matteo bổ sung rằng thế hệ trẻ ngày nay trân trọng tình bạn, yêu thích cái đẹp, đam mê âm nhạc và tin vào những giá trị tích cực, chẳng hạn như “một Thiên Chúa gần gũi và tràn đầy niềm vui”.^[10] Những phẩm chất này không những là tài sản quý giá của riêng họ mà còn là nguồn cảm hứng để thúc đẩy sự thay đổi trên toàn cầu. Điển hình là phong trào Thứ Sáu cho Tương Lai do Greta Thunberg khởi xướng đã thu hút hàng triệu thanh thiếu niên trên thế giới tham gia đấu tranh vì biến đổi khí hậu, minh chứng rõ ràng cho trách nhiệm và sự nhạy cảm của họ.^[11]

4- Đầu tư vào tương lai: Tin tưởng và hành động

Để vượt qua “hội chứng chiếc gương chiếu hậu”, chúng ta cần dấn thân với niềm tin mạnh mẽ. Don Bosco, một nhà giáo dục tận tâm với giới trẻ, từng khẳng định rằng: “Giáo dục là vấn đề của trái tim”, và niềm tin vào tiềm năng của mỗi người trẻ chính là chìa khóa để họ vươn mình tỏa sáng.^[12] Cùng quan điểm đó, báo cáo từ UNICEF (2021) cũng kêu gọi: “Đầu tư vào giới trẻ không chỉ là trách nhiệm, mà là cách duy nhất để đảm bảo một xã hội phát triển bền vững”.^[13]

Thay vì chỉ trích, hãy xây dựng môi trường để người trẻ phát huy tối đa năng lực. Những sáng kiến như các trường học vi mô tại Mỹ, quy mô dưới 15 học sinh cùng chương trình học cá nhân hóa, đã mang lại kết quả tích cực trong việc khám phá và phát triển tiềm năng từng cá nhân.^[14] Hơn nữa, sự hỗ trợ từ công nghệ AI, như nền tảng Khan Academy, đang giúp học sinh tiến bộ với nhịp độ riêng. Mô hình này đã chứng minh khả năng nâng cao hiệu quả học tập thêm 30% so với các phương pháp truyền thống, mở ra cơ hội mới để mỗi cá nhân tự tin thể hiện mình.^[15]

5- Kết luận: Từ gương chiếu hậu đến kính chắn gió

“Hội chứng chiếc gương chiếu hậu” có thể khiến chúng ta mãi nhìn về quá khứ, nhưng tương lai lại nằm ở chính những người trẻ của hôm nay. Họ không phải là vấn đề để loay hoay tìm cách giải quyết, ngược lại, họ chính là chìa khóa mở ra giải pháp cho một thế giới đang vận động không ngừng. Như nhà văn Paulo Coelho từng viết trong tác phẩm Nhà Giả Kim: “Khi bạn thực sự mong muốn điều gì, cả vũ trụ sẽ hợp sức giúp bạn đạt được điều đó”.^[16] Niềm tin vào sức mạnh của tuổi trẻ chính là cách chúng ta góp phần cùng vũ trụ tạo dựng nên một xã hội nhân văn, sáng tạo và công bằng hơn. Đã đến lúc đặt gương chiếu hậu sang một bên và dõi tầm mắt qua kính chắn gió, nơi những người trẻ đang tiến bước dẫn lối.

Lm. Micae Rua Trần Phạm Hoàng Gia Thi, SDB

_____________________

[1] McLuhan, M. (1964). Understanding Media: The Extensions of Man. McGraw-Hill, tr. 74.
[2] Pellegrino P. (2025). “Changing the way we view young people: rearview mirror syndrome”. Boletín Salesiano, 274(46), 22-23.
[3] Smith, J., & Anderson, R. (2019). “Stereotyping Youth: How Generational Bias Shapes Perceptions”. Journal of Youth Studies, 22(6), 789-805.
[4] Dweck, C. S. (2006). Mindset: The New Psychology of Success. Random House, tr. 67.
[5] Pellegrino P. (2025). “Changing the way we view young people: rearview mirror syndrome”. Boletín Salesiano, 274(46), 22-23.
[6] Hattie, J., & Yates, G. (2018). “Visible Learning and the Science of How We Learn”. American Educational Research Journal, 55(3), 123-145.
[7] Pellegrino P. (2025). “Changing the way we view young people: rearview mirror syndrome”. Boletín Salesiano, 274(46), 22-23.
[8] World Economic Forum (WEF) (2023). “The Future of Jobs Report 2023”. [https://www.weforum.org/reports/the-future-of-jobs-report-2023].
[9] Pellegrino P. (2025). “Changing the way we view young people: rearview mirror syndrome”.
[10] Pellegrino P. (2025). “Changing the way we view young people: rearview mirror syndrome”.
[11] The Guardian (2019). “Greta Thunberg’s Fridays for Future Movement Inspires Millions”. Ngày 20 tháng 9. [https://www.theguardian.com/environment/2019/sep/20/greta-thunberg-fridays-for-future].
[12] Pellegrino P. (2025). “Changing the way we view young people: rearview mirror syndrome”.
[13] UNICEF (2021). “The State of the World’s Children 2021”. [https://www.unicef.org/reports/state-worlds-children-2021].
[14] EdWeek (2022). “Microschools: Small, Personalized, and Gaining Traction”. Education Week, ngày 15 tháng 11. [https://www.edweek.org/leadership/microschools-small-personalized-and-gaining-traction/2022/11].
[15] Khan Academy (2023). “Annual Impact Report 2023”. [https://www.khanacademy.org/impact].
[16] Coelho, P. (1993). The Alchemist. Harper Collins, tr. 22.