Nguyện xá, được truyền cảm hứng từ công việc và tinh thần của Don Bosco, không chỉ là một địa điểm vật lý mà còn là một trải nghiệm sống động, nơi người trẻ tìm thấy niềm vui, sự giáo dục toàn diện, và bầu không khí gia đình ấm áp. Sáng kiến này ra đời vào thế kỷ XIX tại Tôrinô, nước Ý, nhằm đáp ứng nhu cầu của những thanh thiếu niên nghèo khổ và dễ bị tổn thương nhất. Đến nay, Nguyện xá Salêdiêng vẫn là một mô hình giáo dục có giá trị trên toàn cầu, với khả năng thích nghi đáng kinh ngạc để đáp ứng những thay đổi của thời đại mà không đánh mất bản chất cốt lõi: một không gian nơi người trẻ được trân trọng, yêu thương, và hỗ trợ. Chúng ta sẽ khám phá lịch sử, đặc điểm chính, sự thích nghi, tác động của Nguyện xá Salêdiêng, và vai trò của nguyện xá trong các cộng đoàn Salêdiêng tại Việt Nam, ngang qua việc xem xét và nghiên cứu đơn giản từ một số nguồn liệu và thực tế từ các cộng đoàn giáo dục và mục vụ Salêdiêng trên thế giới.
1- Lịch sử và nguồn gốc của Nguyện xá Salêdiêng
Don Bosco, được sinh ra tại vùng Piedmont, đã chứng kiến những khó khăn của thanh thiếu niên trong thời kỳ cách mạng công nghiệp. Năm 1844, ngài thành lập Nguyện xá đầu tiên tại Valdocco, một khu vực ngoại ô Tôrinô, nhằm cung cấp giáo lý, chương trình giáo dục cơ bản, và các hoạt động giải trí lành mạnh cho các cậu bé nghèo khó. Ban đầu, những buổi gặp gỡ này được gọi là “Khánh Lễ Viện”, diễn ra vào các Chúa Nhật, nơi các em được học hỏi trong một môi trường vui vẻ và an toàn. Theo thời gian, mô hình này phát triển thành các trường học ban đêm và các cơ sở giáo dục khác, trở thành nền tảng cho Tu hội Salêdiêng, được thành lập chính thức vào năm 1859. Ngày nay, tinh thần của Don Bosco hiện diện chính thức tại hơn 136 quốc gia, bao gồm 92 tỉnh dòng với 13.750 hội viên.[1]
Nguyện xá không chỉ là nơi giải trí mà còn là một không gian đa chiều: một mái nhà chào đón, một ngôi trường dạy giá trị, một giáo xứ củng cố đức tin, và một cộng đồng nơi người trẻ cảm thấy thuộc về. Tinh thần này phản ánh triết lý giáo dục của Don Bosco, được gọi là Hệ thống Dự phòng, nhấn mạnh ba yếu tố: lý trí, tôn giáo, và tình thương mến. Phương pháp giáo dục dự phòng không dựa trên sự trừng phạt mà trên sự hiện diện tích cực và tình yêu thương của các nhà giáo dục.[2]
2- Đặc điểm chính của Nguyện xá Salêdiêng
Nguyện xá Salêdiêng nổi bật với những đặc trưng độc đáo, khiến nó trở thành một mô hình giáo dục khác biệt:
- Mở rộng cho tất cả người trẻ: Nguyện xá đặc biệt chào đón những người trẻ khó khăn, từ những em mồ côi đến những em không tìm thấy vị trí trong các tổ chức khác. Tại các Nguyện xá, các Salêdiêng mở cửa cho tất cả, đặc biệt là những người cần hỗ trợ nhất, không phân biệt tín ngưỡng, văn hoá, trình độ, tập quán, ngôn ngữ,… Sự bao hàm này là cốt lõi của sứ mệnh Salêdiêng.[3]
- Giáo dục toàn diện: Kết hợp giữa truyền giáo và giáo dục, Nguyện xá không chỉ dạy kiến thức mà còn phát triển kỹ năng xã hội, giá trị con người, và đức tin Kitô giáo. Hệ thống Dự phòng của Don Bosco được áp dụng để xây dựng một môi trường học tập dựa trên sự tôn trọng và khích lệ, với mục tiêu là đào tạo những công dân lương thiện và những tín hữu trung thành.
- Lãnh đạo trẻ: Người trẻ tại các Nguyện xá không chỉ là người thụ hưởng mà còn tham gia tích cực vào việc lên kế hoạch và thực hiện các hoạt động. Nơi đây, người trẻ học cách để trở nên những nhà lãnh đạo trong cộng đoàn của họ trong tương lai.
- Bầu không khí vui tươi và lễ hội: Niềm vui là dấu ấn của phong cách Salêdiêng. Các hoạt động như thể thao, âm nhạc, và sân khấu được tổ chức trong không khí lạc quan, đặc biệt trong các dịp cắm trại và picnic mang lại niềm vui và sự kết nối giữa những người trẻ.[4]
- Đa dạng các hoạt động: Từ các môn thể thao, lớp học âm nhạc, đến các dự án từ thiện, nguyện xá cung cấp nhiều lựa chọn để đáp ứng sở thích của người trẻ. Các hoạt động trong Mùa Hè đã thu hút hàng trăm trẻ em mỗi năm, tạo cơ hội phát triển toàn diện.[5]
- Đồng hành cá nhân: Các nhà giáo dục Salêdiêng luôn hiện diện gần gũi, lắng nghe, và hướng dẫn và giúp người trẻ vượt qua thử thách. Sự đồng hành là chìa khóa để giúp người trẻ cảm thấy được yêu thương và hỗ trợ.[6]
3- Sự thích nghi với thời đại hiện đại
Trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng, Nguyện xá Salêdiêng phải đối mặt với thách thức duy trì sự phù hợp. Tuy nhiên, khả năng thích nghi của nó đã được chứng minh qua các sáng kiến hiện đại. Chẳng hạn, một số Nguyện xá Salêdiêng tham gia các chương trình trao đổi thanh niên, mang đến cơ hội học hỏi và kết nối văn hóa cho người trẻ. Ngoài ra, một số Trung tâm Giới trẻ Salêdiêng tích hợp đào tạo lãnh đạo và các dự án cộng đồng để chuẩn bị cho người trẻ đối diện với những thách thức của thế kỷ 21.[7]
Sự thích nghi này không làm mất đi bản chất cốt lõi của Nguyện xá: một nơi gặp gỡ nơi người trẻ cảm thấy được trân trọng. Một số nghiên cứu học thuật cũng ủng hộ điều này. Bài viết “Tác động lâu dài của sự đồng hành của Salêdiêng trong bối cảnh phi truyền thống hóa” cho thấy rằng tại các trường trung học Salêdiêng ở Anh, 93,7% giáo viên cảm thấy họ là hình mẫu tích cực, và 74,7% học sinh có thể nêu tên một giáo viên mà họ ngưỡng mộ, chứng minh hiệu quả của sự đồng hành trong bối cảnh hiện đại.[8]
4- Tác động đến Giới trẻ
Tác động của Nguyện xá Salêdiêng là không thể phủ nhận. Nó không chỉ cung cấp một không gian an toàn mà còn trang bị cho người trẻ những kỹ năng và giá trị cần thiết để thành công trong cuộc sống. Tại Malta, “Bosco Summer School” đã tổ chức các chương trình hòa nhập trong hơn 20 năm, đặc biệt hỗ trợ trẻ em từ các gia đình khó khăn.[9] Nghiên cứu tại Anh cũng chỉ ra rằng mô hình Salêdiêng cải thiện mối quan hệ giữa các nhà giáo dục và học sinh, và phát triển tinh thần, với dữ liệu cho thấy sự gắn kết mạnh mẽ giữa học sinh và giáo viên.[10]
5- Nguyện xá tại một số cộng đoàn Salêdiêng ở Việt Nam
Tại Việt Nam, các cộng đoàn Salêdiêng đã triển khai mô hình Nguyện xá Salêdiêng dưới nhiều hình thức khác nhau, một không gian kết hợp giữa giáo dục, giải trí, và đời sống tâm linh, phù hợp với bối cảnh văn hóa và xã hội địa phương. Nguyện xá trong các cộng đoàn Salêdiêng Việt Nam thường là trung tâm sinh hoạt dành cho giới trẻ, đặc biệt là những người nghèo và bị thiệt thòi. Tỉnh Dòng Salêdiêng Don Bosco Việt Nam, với gần 400 hội viên và 36 cộng thể hiện diện trên cả nước, đã biến các nguyện xá thành những “ngôi nhà” thực thụ cho người trẻ, như tinh thần của Don Bosco.
Chẳng hạn, tại cộng đoàn Ba Thôn (Tổng Giáo phận Sài Gòn), nguyện xá không chỉ là nơi tổ chức các hoạt động thể thao, âm nhạc, và lớp học tình thương, mà còn là trung tâm cầu nguyện và chia sẻ đức tin. Các nguyện xá khác, như ở Thủ Đức hay Phước Lộc (Bà Rịa), cũng nổi bật với các chương trình dạy nghề và đồng hành cá nhân, giúp người trẻ vượt qua khó khăn và tìm thấy hướng đi trong cuộc sống. Hiện nay các Salêdiêng tiếp tục mở thêm các nguyện xá mới nơi họ hiện diện ở phía Bắc của Việt Nam, với nhiều trung tâm dạy nghề và phổ cập văn hoá dành cho giới trẻ tại các địa phương, đặc biệt cho những em người đồng bào nghèo phía Tây Bắc.
Nguyện xá tại Việt Nam thường hoạt động dưới sự hướng dẫn của các tu sĩ Salêdiêng, kết hợp với cộng tác viên và các cựu học viên, tạo nên một mạng lưới hỗ trợ bền vững. Cha Giuse Nguyễn Văn Quang, nguyên Giám tỉnh Salêdiêng Việt Nam (2015-2021) đã từng nói: “Hãy gần gũi bạn trẻ, đừng để họ xa chúng ta hoặc vuột khỏi tầm tay chúng ta”. Điều này khẳng định vai trò của nguyện xá không chỉ là nơi cung cấp sự trợ giúp và đồng hành, mà còn là cầu nối tâm linh và xã hội, giúp người trẻ phát triển toàn diện trong bối cảnh Việt Nam hiện đại.
6- Kết luận
Nguyện xá Salêdiêng không chỉ là một không gian giáo dục mà còn là một ngôi nhà nơi người trẻ tìm thấy niềm vui, một ngôi trường đào tạo họ cho cuộc sống, và một cộng đồng chào đón họ như gia đình. Với tinh thần của Don Bosco, luôn làm việc không mệt mỏi vì phần rỗi của người trẻ, Nguyện xá tiếp tục là một mô hình giáo dục toàn diện, thích nghi với thời đại mà vẫn giữ được giá trị cốt lõi. Như Don Bosco từng nói: “Lãnh đạo trẻ là dấu ấn của Nguyện xá, nơi người trẻ không chỉ là người nhận mà còn là chủ thể của sự đào tạo chính mình”. Qua hơn một thế kỷ, Nguyện xá Salêdiêng vẫn là ngọn hải đăng hy vọng, hướng dẫn người trẻ, đặc biệt là những người dễ bị tổn thương nhất, đến một tương lai tươi sáng hơn.
Lm. Micae Rua Gia Thi, SDB
_________________________
[1] Số liệu được thống kê trong Tổng Tu Nghị 29, diễn ra tại Tôrinô, từ ngày 16/02-12/04/2025.
[2] Don Bosco West. “The Preventive System of Don Bosco”. Don Bosco West, www.donboscowest.org/pedagogy/preventive-system. Truy cập ngày 31 tháng 2025.
[3] Salesian Oratory Malta. “What We Do – Sliema Oratory”. Salesian Oratory Malta, www.salesiansmalta.org/what-we-do/youth-centres/sliema-oratory/. Truy cập ngày 31 tháng 2025.
[4] Salesian Sisters. “Camps and Oratory”. Salesian Sisters West, https://salesiansisterswest.org/camps-oratory. Accessed 31 Mar. 2025.
[5] Salesian Oratory Sliema. “Committed to Investing in Young People”. InfoANS, 15 Sept. 2017, www.infoans.org/en/sections/news/item/4100-malta-salesian-oratory-of-sliema-committed-to-investing-in-young-people. Accessed 31 Mar. 2025.
[6] Salesians of Don Bosco. “The Salesian Oratory Blog”. Salesians of Don Bosco, salesians.org/blog/salesian-oratory. Accessed 31 Mar. 2025.
[7] Don Bosco West. “Salesian Youth Ministries”. Don Bosco West, https://donboscowest.org/salesianym. Accessed 31 Mar. 2025.
[8] Van den Berg, Wim, et al. “The Perennial Impact of Salesian Accompaniment in a Context of Detraditionalisation.” Religions, vol. 13, no. 1, Jan. 2022, p. 22, doi:10.3390/rel13010022. Accessed 31 Mar. 2025.
[9] Salesian Oratory Sliema. “Detailed Activities.” Salesian Oratory Malta, www.salesiansmalta.org/what-we-do/youth-centres/sliema-oratory-2/. Accessed 31 Mar. 2025.
[10] Van den Berg, Wim, et al. “The Perennial Impact of Salesian Accompaniment in a Context of Detraditionalisation.” Religions, vol. 13, no. 1, Jan. 2022, p. 22, doi:10.3390/rel13010022. Accessed 31 Mar. 2025.
