Trong Tin Mừng theo Thánh Mát-thêu, Chúa Giê-su dạy rằng: “Bởi vậy, bất cứ kinh sư nào đã được học hỏi về Nước Trời, thì cũng giống như chủ nhà kia lấy ra từ trong kho tàng của mình cả cái mới lẫn cái cũ” (Mt 13,52). Lời dạy này khuyến khích chúng ta suy ngẫm về sự phát triển khoa học kỹ thuật, đặc biệt là công nghệ Trí tuệ Nhân tạo (AI), dưới góc nhìn của đức tin Ki-tô giáo. Truyền thống Công giáo coi trí tuệ là một món quà quý giá từ Thiên Chúa, phản ánh sự thật rằng con người được tạo dựng theo hình ảnh của Ngài (St 1,27). Hơn nữa, dựa trên lời mời gọi “cày cấy và canh giữ” trái đất (St 2,15), Giáo hội nhấn mạnh trách nhiệm của con người trong việc sử dụng trí tuệ để bảo vệ và làm phong phú thêm công trình tạo dựng của Thiên Chúa.

1. Giáo hội và khoa học: Một sự đồng hành

Giáo hội Công giáo không mâu thuẫn với khoa học hay công nghệ, mà ngược lại, luôn khuyến khích sự phát triển của chúng như một phần trong ơn gọi sáng tạo mà con người được mời gọi đảm nhận. Trong sách Huấn Ca, có lời khẳng định: “Chính Thiên Chúa cho con người được hiểu biết để tôn vinh Người vì những việc lạ Người làm” (Hc 38,6). Sức sáng tạo của con người được coi là món quà thiêng liêng từ Thiên Chúa; khi được sử dụng đúng đắn, nó phản ánh sự khôn ngoan và lòng nhân từ của Ngài. Trong thông điệp Laudato Si’, Đức Giáo Hoàng Phanxicô nhấn mạnh rằng chúng ta, những người hưởng lợi từ tiến bộ kỹ thuật, có trách nhiệm định hướng công nghệ để phục vụ lợi ích của nhân loại và bảo vệ công trình tạo dựng (Francis, Laudato Si’ 101). Vì thế, trí tuệ nhân tạo không chỉ là một thành tựu kỹ thuật mà còn là cơ hội để con người cộng tác với ý định sáng tạo của Thiên Chúa.

2. Thách đố của Trí tuệ Nhân tạo

Thách thức từ trí tuệ nhân tạo đang đặt ra nhiều câu hỏi sâu sắc về nhân học và đạo đức. Không giống như các phát minh thông thường, AI có khả năng tái hiện trí tuệ con người, tạo ra văn bản, hình ảnh, và âm nhạc với tốc độ cùng chất lượng vượt bậc. Điều này làm gia tăng lo ngại về nguy cơ “khủng hoảng sự thật” trong không gian công khai. Đức Giáo Hoàng Phan-xi-cô, trong Thông điệp Ngày Truyền thông Xã hội Thế giới 2024, nhấn mạnh rằng cần phải có một “sự khôn ngoan của trái tim” để phân biệt giữa thật và giả trong kỷ nguyên kỹ thuật số. Đồng thời, khả năng tự học và đưa ra quyết định độc lập của AI cũng đặt ra những vấn đề liên quan đến trách nhiệm đạo đức, an toàn, và ảnh hưởng xã hội.

Câu hỏi đặt ra là: liệu con người có đang đánh mất chính mình khi tạo ra những cỗ máy thông minh vượt trội hơn bản thân? Đức Giáo Hoàng Phan-xi-cô, trong sứ điệp gởi đến Diễn đàn Kinh tế Thế giới Davos 2025, đã gọi sự phát triển của AI là một “bước ngoặt lịch sử” và nhấn mạnh rằng trí tuệ nhân tạo cần được định hướng để thúc đẩy sự tiến bộ mà không xâm phạm nhân quyền. Tác động sâu rộng của AI đã lan đến các lĩnh vực như giáo dục, lao động, nghệ thuật, y tế, pháp luật và thậm chí cả chiến tranh. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về một định hướng rõ ràng nhằm đảm bảo AI phục vụ lợi ích chung.

3. Trí tuệ con người và AI: Một sự phân biệt

Để hiểu rõ thách thức này, cần nhận biết sự phân biệt giữa trí tuệ nhân tạo và trí tuệ con người. Theo quan điểm Ki-tô giáo, trí tuệ của con người không chỉ đơn thuần là khả năng tư duy hay sáng tạo, mà còn là dấu ấn thiêng liêng của Thiên Chúa đặt nơi linh hồn. Thánh Tô-ma A-qui-nô từng nhấn mạnh rằng: trí tuệ là món quà cao quý nhất của linh hồn, phản ánh sự hiện hữu của Thiên Chúa trong mỗi con người (Aquinas, Summa Theologica I, q. 79, a. 1). Trái lại, trí tuệ nhân tạo chỉ là công cụ do con người tạo nên, không mang phẩm chất linh thiêng hay năng lực nhận thức đạo đức. Sự đối lập này chính là nền tảng để định hướng việc phát triển AI theo cách đảm bảo giá trị và phẩm giá của con người luôn được đặt lên hàng đầu.

4. Hướng dẫn từ Giáo hội

Giáo hội khuyến khích các nhà lãnh đạo trong đời sống đức tin như cha mẹ, giáo viên, linh mục và giám mục, cùng toàn thể nhân loại, suy ngẫm một cách nghiêm túc về trí tuệ nhân tạo (AI). Dựa trên cơ sở triết học và thần học, Giáo hội đưa ra những định hướng cụ thể:

• Trí tuệ nhân tạo (AI) cần phải tôn trọng phẩm giá của con người, không làm suy giảm hoặc thay thế căn tính nhân loại.
• Công nghệ nên được vận dụng để thúc đẩy sự phát triển toàn diện, bao gồm các lĩnh vực như giáo dục và chăm sóc sức khỏe.
• Những biện pháp nhằm kiểm soát rủi ro cũng cần được triển khai để bảo đảm lợi ích chung và ngăn chặn tình trạng lạm dụng công nghệ.

Các nguyên tắc này thể hiện lời kêu gọi của Đức Giáo Hoàng Phan-xi-cô về sự cần thiết của một “khôn ngoan của con tim”, hướng đến việc sử dụng công nghệ trên nền tảng của tình yêu và chân lý.

5. Kết luận: Đồng hành với nhân loại

Tóm lại, giữa một thế giới đang thay đổi nhanh chóng bởi AI, Giáo hội không đứng ngoài cuộc mà tham gia với tinh thần trách nhiệm và hy vọng. Dưới ánh sáng Tin Mừng, Giáo hội đồng hành cùng nhân loại để khám phá ý nghĩa của việc “làm người” trong thời đại công nghệ. Đây là lời mời gọi mỗi người sử dụng trí tuệ của mình – dù tự nhiên hay nhân tạo – cách khôn ngoan, nhân bản, và đầy tình thương, để xây dựng một tương lai phản ánh lòng nhân lành của Thiên Chúa.

Lm. Micae Rua Trần Phạm Hoàng Gia Thi, SDB

______________________

Nguồn tham khảo:

1. Aquinas, Thomas. Tổng Luận Thần Học. Translated by Fathers of the English Dominican Province, Benziger Bros., 1947, christianclassics.ethereal.net/aquinas/summa/.
2. Francis, Pope. “Đức Thánh Cha: Trí tuệ nhân tạo phải thăng tiến và không bao giờ xâm phạm nhân quyền.” Vatican News, 15 Jan. 2025, www.vaticannews.va/vi/pope/news/2025-01/dcu-thanh-cha-dien-dan-kinh-te-the-gioi-davos-tri-tue-nhan-tao.html.
3. Francis, Pope. Laudato Si’: Về việc chăm sóc ngôi nhà chung của chúng ta. Vatican Press, 24 May 2015, www.vatican.va/content/francesco/en/encyclicals/documents/papa-francesco_20150524_enciclica-laudato-si.html.
4. Francis, Pope. “Sứ điệp của Đức Thánh Cha Phanxicô nhân Ngày Truyền thông Thế giới lần thứ 58.” Vatican, 24 Jan. 2024, www.vatican.va/content/francesco/en/messages/communications/documents/20240124-messaggio-comunicazioni-sociali.html.
5. Kinh Thánh Cựu Ước và Tân Ước. Translated by Nhóm Phiên Dịch Các Giờ Kinh Phụng Vụ, Nhà Xuất Bản Tôn Giáo, 2019.