Trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hiện đại, từ việc dịch ngôn ngữ đến chẩn đoán trong y khoa. Tuy nhiên, khái niệm “trí tuệ” trong AI khác xa so với trí tuệ con người, và sự khác biệt này không chỉ nằm ở công nghệ mà còn ở các quan điểm triết học và thần học sâu sắc. Trí tuệ nhân tạo là gì? Chúng ta sẽ trả lời câu hỏi này cách ngắn gọn ngang qua việc khám phá nguồn gốc của AI, tình trạng hiện tại cùng triển vọng tương lai của nó, sự khác biệt giữa trí tuệ AI và con người, và cách mà triết học cũng như thần học Kitô giáo định hình hiểu biết của chúng ta về vấn đề này.

1- Nguồn gốc và sự phát triển của AI

Khái niệm “trí tuệ” trong AI bắt nguồn từ hội thảo Dartmouth năm 1956, do nhà khoa học máy tính người Mỹ John McCarthy tổ chức. Đây là lần đầu tiên thuật ngữ “Trí tuệ Nhân tạo – Artificial Intelligence” được định nghĩa chính thức như “việc tạo ra một cỗ máy có khả năng hành xử theo cách mà nếu con người làm như vậy sẽ được gọi là thông minh” (McCarthy et al.). Hội thảo này đánh dấu sự ra đời của một chương trình nghiên cứu nhằm thiết kế các máy móc thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến trí tuệ con người, như giải quyết vấn đề và sử dụng ngôn ngữ (Russell và Norvig 17). Theo Wikipedia, hội thảo kéo dài 6-8 tuần và có sự tham gia của các nhà khoa học như Marvin Minsky và Claude Shannon, được xem là “Hiến pháp của AI” (“Dartmouth Workshop”).

Kể từ đó, AI đã phát triển nhanh chóng, dẫn đến sự ra đời của các hệ thống “narrow AI” (AI hẹp), được thiết kế để xử lý các chức năng cụ thể như dịch ngôn ngữ, dự báo thời tiết, hoặc nhận diện hình ảnh. Không giống như suy luận logic của con người, các hệ thống AI hiện đại dựa trên suy luận thống kê, phân tích dữ liệu lớn để tìm ra các mẫu và dự đoán kết quả (Goodfellow et al. 5). Những tiến bộ trong công nghệ tính toán, bao gồm mạng nơ-ron, học máy không giám sát, và thuật toán tiến hóa, cùng với các cải tiến phần cứng như bộ xử lý chuyên dụng, đã cho phép AI thích nghi với các tình huống mới và đề xuất các giải pháp vượt ngoài dự đoán của lập trình viên ban đầu (Russell và Norvig 25).

2- Tình trạng hiện tại và triển vọng của Trí tuệ Nhân tạo Tổng quát

Hiện nay, AI chủ yếu tồn tại dưới dạng AI hẹp (narrow AI), với các ứng dụng như trợ lý ảo Siri, hệ thống đề xuất của Netflix, và công nghệ nhận diện hình ảnh như YOLO (Redress Compliance). Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu hướng tới mục tiêu phát triển Trí tuệ Nhân tạo Tổng quát (Artificial General Intelligence) (AGI), một hệ thống có thể thực hiện bất kỳ nhiệm vụ nào trong phạm vi trí tuệ con người. Theo Wikipedia, AGI vẫn là một khái niệm lý thuyết, chưa đạt được trong thực tế (“Artificial General Intelligence”). Một số chuyên gia, như Geoffrey Hinton, cho rằng AGI có thể xuất hiện trong vài thập kỷ, trong khi những người khác cho rằng nó còn xa vời (Marr). Một chi tiết đáng chú ý là các mô hình ngôn ngữ lớn như GPT-4 được một số người xem là bước đầu hướng tới AGI, dù điều này vẫn gây tranh cãi (SingularityNET).

Ngoài ra, có những viễn cảnh về siêu trí tuệ (superintelligence), nơi AI vượt qua trí tuệ con người, hoặc siêu trường thọ (super-longevity) thông qua công nghệ sinh học (Bostrom 29). Những khả năng này vừa gây lo ngại về rủi ro tồn tại vừa được chào đón như một bước tiến hóa tiềm năng của loài người (Marr). Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, AI hẹp (narrow AI) vẫn là trọng tâm, với các ứng dụng thực tế như chẩn đoán y tế qua IBM Watson và phân tích dữ liệu lớn.

3- Sự khác biệt giữa trí tuệ AI và trí tuệ con người

Một trong những vấn đề cốt lõi của AI là cách định nghĩa “trí tuệ”. Trong AI, trí tuệ được hiểu theo nghĩa chức năng, thường được đánh giá qua bài kiểm tra Turing, nơi một cỗ máy được coi là “trí tuệ” nếu con người không thể phân biệt hành vi của nó với hành vi của một người (Turing 433). Tuy nhiên, khái niệm “hành vi” ở đây chỉ giới hạn ở việc thực hiện các nhiệm vụ trí tuệ cụ thể, không bao gồm toàn bộ trải nghiệm con người như cảm xúc, sáng tạo, và các giác quan đạo đức hay tôn giáo (Searle 417). Chẳng hạn, AI có thể viết thơ, nhưng nó không hiểu cảm xúc đằng sau những câu từ đó.

Ngược lại, trí tuệ con người là một khả năng toàn diện, liên quan đến ý thức, ý chí tự do, và trải nghiệm nội tâm. John Searle, trong lập luận “Chinese Room”, khẳng định rằng ngay cả khi AI xử lý ngôn ngữ hoàn hảo, nó vẫn không thực sự “hiểu” ý nghĩa, mà chỉ thao tác các biểu tượng (Searle 419). Điều này làm nổi bật hạn chế của AI: nó có thể thực hiện nhiệm vụ, nhưng không thể suy nghĩ hay cảm nhận như con người (Matias).

4- Góc nhìn Triết học và Thần học

Từ góc độ triết học, có những tranh luận về việc liệu AI có thể đạt được sự hiểu biết thực sự. Chủ nghĩa tính toán (computationalism) cho rằng tâm trí con người là một hệ thống tính toán có thể được sao chép bởi máy móc (Churchland 102). Tuy nhiên, quan điểm về sự hoá thân (embodiment) nhấn mạnh rằng trí tuệ đòi hỏi một cơ thể và sự tương tác với thế giới vật lý, điều mà AI hiện tại thiếu (Dreyfus 235). Những cuộc tranh luận này cho thấy sự phức tạp trong việc so sánh trí tuệ AI và con người.

Thần học Kitô giáo cung cấp một góc nhìn sâu hơn. Theo quan điểm này, con người được tạo ra theo hình ảnh của Thiên Chúa (Imago Dei), mang ý thức, linh hồn, và khả năng trải nghiệm tâm linh – những đặc điểm mà AI không thể có (Genesis 1,27). Như J. Nathan Matias lập luận, AI là sản phẩm của sự sáng tạo con người, nhưng nó không mang phẩm giá hay ý nghĩa tâm linh của con người (Matias). Thần học cũng cảnh báo về những nguy cơ đạo đức khi sử dụng AI, chẳng hạn như làm suy giảm phẩm giá con người hoặc thay thế công việc của họ (Center for Christian Thought & Action). Tuy nhiên, một số người cho rằng AI có thể được sử dụng để tôn vinh Thiên Chúa nếu được áp dụng đúng cách (Christ Over All).

5- Kết luận

AI đã đạt được những bước tiến vượt bậc kể từ hội thảo Dartmouth năm 1956, từ AI hẹp (narrow AI) với các ứng dụng cụ thể đến viễn cảnh lý thuyết của Trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) và siêu trí tuệ (superintelligence). Tuy nhiên, “trí tuệ” trong AI khác xa trí tuệ con người, vốn bao gồm ý thức, cảm xúc, và chiều sâu tâm linh. Triết học và thần học Kitô giáo nhấn mạnh rằng con người không chỉ là một hệ thống xử lý thông tin, mà là một thực thể toàn diện với phẩm giá độc đáo. Khi AI tiếp tục phát triển, việc hiểu rõ những giới hạn và ý nghĩa của nó sẽ rất quan trọng để định hình mối quan hệ giữa công nghệ và nhân loại.

Lm. Micae Rua Trần Phạm Hoàng Gia Thi, SDB

_____________________

Nguồn Tham Khảo

1. Bostrom, Nick. Superintelligence: Paths, Dangers, Strategies. Oxford UP, 2014.
2. Center for Christian Thought & Action. “The Intersection of Artificial Intelligence and Christian Thought: A Vision for the Future”. CCTA, 2023, ccta.regent.edu/the-intersection-of-artificial-intelligence-and-christian-thought-a-vision-for-the-future/.
3. Christ Over All. “A Christian’s Perspective on Artificial Intelligence”. Christ Over All, 2023, christoverall.com/article/longform/a-christians-perspective-on-artificial-intelligence/.
4. Churchland, Patricia S. Neurophilosophy: Toward a Unified Science of the Mind-Brain. MIT Press, 1986.
5. “Dartmouth Workshop”. Wikipedia, Wikimedia Foundation, 9 Apr. 2025, en.wikipedia.org/wiki/Dartmouth_workshop.
6. Dreyfus, Hubert L. What Computers Still Can’t Do: A Critique of Artificial Reason. MIT Press, 1992.
7. Goodfellow, Ian, et al. Deep Learning. MIT Press, 2016.
8. Gospel Coalition. “The FAQs: What Christians Should Know About Artificial Intelligence”. The Gospel Coalition, 2023, thegospelcoalition.org/article/the-faqs-what-christians-should-know-about-artificial-intelligence/.
9. Marr, Bernard. “The Crucial Difference Between AI and AGI”. Forbes, 20 May 2024, forbes.com/sites/bernardmarr/2024/05/20/the-crucial-difference-between-ai-and-agi/.
10. Matias, J. Nathan. “Artificial Intelligence in Christian Thought and Practice”. Medium, 20 Oct. 2023, medium.com/ai-and-christianity/artificial-intelligence-in-christian-thought-and-practice-20ec8635a94f.
11. McCarthy, John, et al. “A Proposal for the Dartmouth Summer Research Project on Artificial Intelligence”. 1955, www-formal.stanford.edu/jmc/history/dartmouth/dartmouth.html.
12. Redress Compliance. “The Different Types of AI: From Narrow to General Intelligence”. Redress Compliance, 2023, redresscompliance.com/the-different-types-of-ai-from-narrow-to-general-intelligence/.
13. Russell, Stuart J., và Peter Norvig. Artificial Intelligence: A Modern Approach. 3rd ed., Prentice Hall, 2010.
14. Searle, John R. “Minds, Brains, and Programs”. Behavioral and Brain Sciences, vol. 3, no. 3, 1980, pp. 417-424.
15. “A Deep Dive on the Differences Between Narrow AI and AGI”. Medium, 19 Jan. 2023, medium.com/singularitynet/a-deep-dive-on-the-differences-between-narrow-ai-and-agi-19016011c966.
16. Turing, Alan M. “Computing Machinery and Intelligence”. Mind, vol. 59, no. 236, 1950, pp. 433-460.