Từ sau công đồng Vatican II, Giáo hội thực sự canh tân và mở ra với thế giới, cách riêng trong việc tiếp cận lĩnh vực truyền thông xã hội. Những giáo huấn về truyền thông của Giáo hội diễn tả sự quan tâm cách đặc biệt, sự hiểu biết sâu sắc và tinh tế về vai trò và tác động của truyền thông xã hội trong xã hội hiện đại. Các chủ đề và nhận định chính được trình bày trong bài viết này sẽ nhấn mạnh sự giao thoa giữa Giáo hội, truyền thông và trách nhiệm đạo đức của những người làm việc trong lĩnh vực truyền thông xã hội.
1- Vai trò của Truyền thông Xã hội trong Xã hội Hiện đại
Giáo hội thừa nhận những ảnh hưởng to lớn của các phương tiện truyền thông hiện đại như báo chí, điện ảnh, radio và truyền hình. Những công cụ này đã biến đổi mạnh mẽ sự tương tác của con người, bắc cầu thời gian và không gian để tạo ra một cộng đồng toàn cầu. Sự biến đổi này là một phần của sự quan phòng của Thiên Chúa, là một phương tiện để nhân loại đạt đến sự hoàn thiện lớn hơn và hiểu được mục đích cuối cùng của mình.
Sự thừa nhận những đóng góp tích cực của truyền thông xã hội là rất quan trọng. Truyền thông có sức mạnh làm phong phú thêm văn hóa, lan tỏa các giá trị nghệ thuật, tạo điều kiện cho giải trí, tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa các dân tộc và truyền bá thông điệp Tin Mừng. Những đóng góp này nhấn mạnh tiềm năng của truyền thông trong việc nâng cao và kết nối nhân loại, thúc đẩy một cảm thức về quyền công dân toàn cầu và kinh nghiệm nhân loại chung.
2- Bản chất kép của Truyền thông: Tiềm năng và Nguy hiểm
Mặc dù ngưỡng mộ những tiến bộ trong truyền thông xã hội, Giáo hội bày tỏ lo ngại về những nguy cơ tiềm ẩn trong những công cụ mạnh mẽ này. Khả năng của truyền thông trong việc định hình dư luận và ảnh hưởng đến hành vi cá nhân và tập thể mang lại trách nhiệm lớn lao. Các nhà lãnh đạo của Giáo hội thường xuyên cảnh báo về việc sử dụng truyền thông thiếu trách nhiệm, có thể dẫn đến việc lan truyền sai sự thật, tham nhũng đạo đức và thao túng.
Bản chất kép này của truyền thông —là nguồn gốc của cái tốt và cái xấu tiềm tàng— đòi hỏi một cách tiếp cận cẩn thận và có lương tâm đối với việc sử dụng nó. Những người làm truyền thông được mời gọi và khuyến khích hành động với sự trung thực, tôn trọng phẩm giá con người và tuân thủ các nguyên tắc đạo đức khách quan. Càng có nhiều quyền lực trong truyền thông, trách nhiệm của những người sử dụng nó càng lớn.
3- Trách nhiệm Đạo đức và Luân lý của Người làm Truyền thông
Trách nhiệm đạo đức và luân lý của những người làm việc trong lĩnh vực truyền thông xã hội luôn được nhắc đến trong các giáo huấn của Giáo hội trong lĩnh vực truyền thông. Những người làm truyền thông được coi là trung gian giữa sự thật và công chúng, và vai trò của họ đòi hỏi sự cam kết lan tỏa sự thật, thúc đẩy điều tốt lành và tôn trọng phẩm giá con người. Do đó, những người làm truyền thông không nên bị chi phối bởi những áp lực tư tưởng, chính trị hoặc kinh tế có thể làm giảm đi sự chính trực và chất lượng công việc của họ.
Hơn nữa, Giáo hội cũng quan tâm và đề cập đến tầm quan trọng của việc bảo vệ thế hệ trẻ khỏi những nội dung sai lệch và có hại. Người trẻ nên có khả năng đưa ra những lựa chọn thông minh và có trách nhiệm, và nhiệm vụ của những người làm truyền thông là đảm bảo rằng thông tin và hình ảnh họ truyền tải góp phần tích cực vào sự phát triển đạo đức và trí tuệ của giới trẻ.
4- Vai trò của Giáo hội và Trách nhiệm Tập thể
Sự tham gia của Giáo hội trong lĩnh vực truyền thông xã hội được xem là cần thiết và có lợi. Những sáng kiến của Công đồng Vatican II, như Sắc lệnh về các Phương tiện Truyền thông Xã hội, là bằng chứng cho cam kết của Giáo hội trong việc hướng dẫn sử dụng truyền thông một cách đạo đức và luân lý. Giáo hội nhằm truyền cảm hứng, khuyến khích và hợp tác trong việc phát triển một cảnh quan truyền thông phù hợp với các giá trị Kitô giáo và thúc đẩy lợi ích chung.
Giáo hội cũng kêu gọi sự nỗ lực tập thể từ các bậc phụ huynh, giáo viên, giới trẻ, các cơ quan công quyền và công chúng nói chung. Phụ huynh và giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ về việc sử dụng truyền thông có trách nhiệm. Các cơ quan công quyền có nhiệm vụ duy trì lợi ích chung và bảo vệ tự do thực sự, trong khi công chúng phải thực hành sự thận trọng trong việc sử dụng các phương tiện truyền thông.
5- Lời Kêu Gọi về Sự Hiệp Nhất và Tính Toàn Vẹn Đạo Đức
Giáo hội hy vọng lương tâm con người luôn được thức tỉnh, đồng thời, ngang qua những giáo huấn về truyền thông của mình, Giáo hội cũng ước muốn truyền cảm hứng cho hành động hiệp nhất hướng tới một mục tiêu cao quý. Hơn nữa, Giáo hội khuyến khích tất cả các thành viên của xã hội, đặc biệt là những người làm việc trong lĩnh vực truyền thông xã hội, thực hiện sứ mệnh của mình với sự tận tụy đối với sự thật, tính toàn vẹn đạo đức và sự nâng cao nhân loại.
Những tác động sâu rộng của truyền thông xã hội đối với thế giới và nhu cầu cấp thiết về việc sử dụng truyền thông một cách có trách nhiệm và đạo đức luôn được nhấn mạnh và nêu bật. Giáo hội kêu gọi tất cả các cá nhân và tổ chức hợp tác trong việc xây dựng một hệ sinh thái truyền thông tôn trọng phẩm giá con người, thúc đẩy sự thật và góp phần vào lợi ích chung. Tầm nhìn của Giáo hội về truyền thông xã hội là một nơi mà các tiến bộ kỹ thuật song hành với tiến bộ đạo đức và tinh thần, cuối cùng dẫn đến một thế giới công bằng, hòa bình và đoàn kết hơn.
Kết luận
Những giáo huấn của Giáo hội luôn bao gồm những suy tư sâu sắc và mang tính thời gian về vai trò của truyền thông trong xã hội. Nó thừa nhận sức mạnh biến đổi của các phương tiện truyền thông hiện đại trong khi nhấn mạnh trách nhiệm đạo đức đi kèm với sức mạnh này. Lời kêu gọi về một nỗ lực tập thể để đảm bảo rằng truyền thông phục vụ những giá trị cao nhất của cuộc sống vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay, nhắc nhở chúng ta về sự giao thoa quan trọng giữa công nghệ, đạo đức và sự phát triển của con người.
Lm. Micae Rua Trần Phạm Hoàng Gia Thi, SDB